(អត្ថបទដោយលោក តាំង សារ៉ាដា អតីតអ្នកសារព័ត៌មាននៃវិទ្យុអាស៊ីសេរី និងអត្ថបទបន្ថែមដោយលោក ម៉ែន ណាត នៃក្រុមប្រឹក្សាឃ្លាំមើលកម្ពុជា)
ជីវប្រវត្តិសង្ខេបរបស់លោក ស៊ាន ប៉េងសែ
លោក ស៊ាន ប៉េងសែ អ្នកជំនាញព្រំដែនខ្មែរ ជាអតីមន្រ្តីជាន់ខ្ពស់ក្នុងសម័យសង្គមរាស្រ្តនិយម ទទួលបន្ទុកកិច្ចការផែនទីភូគព្ភសាស្ត្រ ក្នុងក្រសួងឧស្សាហកម្ម-រ៉ែ និងជារដ្ឋមន្ត្រីនៃក្រសួងនេះ ក្នុងរបបសាធារណរដ្ឋខ្មែរ។
កាលនៅរស់លោក ស៊ាន ប៉េងសែ ក្នុងនាមជាប្រធានគណៈកម្មាធិការព្រំដែនកម្ពុជា មានមូលដ្ឋាននៅទីក្រុងប៉ារីស ប្រទេសបារាំង បានរំលឹកមេដឹកនាំកម្ពុជា លោក ហ៊ុន សែន ជាញឹកញាប់អំពីរឿងការធ្វើឲ្យបាត់បង់ទឹកដី និងបាត់បង់ប្រជុំកោះត្រល់ ទៅប្រទេសជិតខាង ជាពិសេសទៅខាងវៀតណាម តាមរយៈសន្ធិសញ្ញាខុសច្បាប់នានា ដែលធ្វើឡើងនៅមុនឆ្នាំ១៩៩០ ជាសម័យវៀតណាម ត្រួតត្រាប្រទេសកម្ពុជា។
លោក ស៊ាន ប៉េងសែ កើតនៅថ្ងៃទី ០១ មករា ១៩៣៦ ក្នុងឃុំស្ពឺ ស្រុកចំការលើ ខេត្តកំពង់ចាម និងទទួលមរណភាពនៅថ្ងៃទី ២៣ មករា ២០១៨ ក្នុងជន្មាយុ ៨២ ឆ្នាំដោយរោគាពាធ នៅក្នុងមន្ទីរពេទ្យមួយ នៅទីក្រុងប៉ារីស ប្រទេសបារាំង។ លោកមានភរិយា ជាក្មួយស្រីរបស់អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីខ្មែរ សម្ដេច ប៉ែន នុត និងមានកូន ៤ នាក់។ ភរិយារបស់លោក មានឈ្មោះ ស៊ាន ដារ៉េត បានទទួលមរណភាពកាលពីថ្ងៃទី ២៥ កក្កដា ២០១៤ ក្នុងជន្មាយុ ៦៥ ឆ្នាំដោយរោគាពាធផងដែរ។
លោក ស៊ាន ប៉េងសែ បាននិរទេសខ្លួនទៅរស់នៅប្រទេសបារាំង ក្នុងចុងឆ្នាំ១៩៧៤ ខណៈពេលលោកមានឋានៈជារដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងឧស្សាហកម្ម-រ៉ែ ដែលត្រូវបានអញ្ជើញទៅបំពេញបេសកកម្ម នៅប្រទេសបារាំង អំពីការស្រាវជ្រាវរ៉ែប្រេងកាត ក្នុងឈូងសមុទ្រខ្មែរ។ ពលនោះលោក ត្រូវជាប់គាំងក្នុងប្រទេសបារាំងតែម្តង ពីព្រោះនៅទីក្រុងភ្នំពេញ ត្រូវបានឡោមព័ទ្ធដោយក្រុមទាហានខ្មែរក្រហម។ ក្រុមខ្មែរក្រហមរបស់លោក សាឡុត សរ ហៅប៉ុល ពត ដណ្តើមបានទីក្រុងភ្នំពេញ នៅថ្ងៃទី ១៧ មេសា ១៩៧៥ ដែលជាសមរភូមិចុងក្រោយ។
ការសិក្សាអប់រំ និងការងារ
ចំពោះការសិក្សា លោក ស៊ាន ប៉េងសែ បានបញ្ចប់មធ្យមសិក្សា នៅទីក្រុងភ្នំពេញ រួចបន្តទៅសិក្សាផ្នែកជំនាញផែនទី នៅប្រទេសបារាំង។ លោក បានទទួលសញ្ញាប័ត្រវិស្វករ នៃសាលាជាន់ខ្ពស់បច្ចេកទេសឧស្សាហកម្ម និងរ៉ែ ក្នុងឆ្នាំ ១៩៥៩។ លោក ក៏ជាអតីតនិស្សិត នៅសាលាសិក្សាជាន់ខ្ពស់ផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រសង្គម ក្នុងទីក្រុងប៉ារីស។ បន្ទាប់មក លោកបានធ្វើជាកម្មសិក្សាការី នៅការិយាល័យនៃការស្រាវជ្រាវភូគព្ភសាស្ត្រ និងរ៉ែ នៅវិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ចប្រេងកាត ប្រទេសបារាំង។
ពេលត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញ លោក ប៉េងសែ បានក្លាយជាមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ ក្នុងរបបសង្គមរាស្ត្រនិយម ទទួលបន្ទុកកិច្ចការផែនទីភូគព្ភសាស្ត្រ ក្នុងក្រសួងឧស្សាហកម្ម-រ៉ែ ហើយបន្ទាប់មក លោកបានក្លាយជារដ្ឋមន្ត្រី នៃក្រសួងឧស្សាហកម្ម រ៉ែ និងសិប្បកម្ម ក្នុងសម័យសាធារណរដ្ឋ របស់លោកសេនាប្រមុខ លន់ នល់ នៅឆ្នាំ១៩៧៣។
មកដល់ឆ្នាំ១៩៩៩ លោកបានផ្តួចផ្តើមគំនិតបង្កើត គណៈកម្មការព្រំដែនកម្ពុជា ដែលមានមូលដ្ឋានក្នុងទីក្រុងប៉ារីស ប្រទេសបារាំង ដើម្បីតាមដានមើលបញ្ហាព្រំដែនកម្ពុជា ដែលនៅមានការរំលោភបំពានពីប្រទេសជិតខាង។
លោក ស៊ាន ប៉េងសែ ក៏ជាសមាជិកមួយរូបនៃ ឧត្តមក្រុមប្រឹក្សាជាតិជាន់ខ្ពស់ទទួលបន្ទុកកិច្ចការព្រំដែន ដែលដឹកនាំដោយអតីតព្រះមហាក្សត្រ សម្ដេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ បង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ ២០០៥។ លោក ប៉េងសែ បានទៅចូលប្រជុំកំពូលដំបូង នៅទីក្រុងប៉េកាំង ប្រទេសចិន ថ្ងៃទី ១១-១២ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០០៥ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាព្រំដែន ជាមួយវៀតណាម។ ប៉ុន្តែបន្តិចក្រោយមកនាកយករដ្ឋមន្រ្តី លោក ហ៊ុន សែន បានប្រកាសរំលាយឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានេះ ចោលវិញ ពីព្រោះលោក ហ៊ុន សែន និយាយថាឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានេះ ធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់ការចរចាទ្វេភាគី រវាងកម្ពុជា និងវៀតណាម។
ក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលក្រោមអធិបតីម្តេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ នៅទីក្រុងប៉េកាំង កាលនោះមាន ៤ ចំណុចសំខាន់ៗ ៖
១. ចំណុច ២.ក ទទួលយកមរតកព្រំដែន ពីអាណានិគមបារាំង គឺព្រំដែនមិនកែប្រែ នៅពេលដែលកម្ពុជា បានទទួលឯករាជ្យពេញលេញ ឆ្នាំ១៩៥៤។
២. ចំណុច ២.ខ ការពារបូរណភាពទឹកដី ស្របតាមឧត្តមប្រយោជន៍ជាតិ និងពលរដ្ឋកម្ពុជា ដោយផ្អែកលើផែនទី (បោន) ខ្នាត ១/១០០.០០០ ដែលទទួលស្គាល់ជាអន្តរជាតិ និងតម្កល់នៅ អ.ស.ប (UN)។
៣. ចំណុច ២.គ ធានាទំហំផ្ទៃក្រឡាកម្ពុជា ១៨១.០៣៥ គ.ម.ក្រឡា។
៤. ការផ្ទៀងផ្ទាត់ផែនទី ត្រូវផ្ទៀងផ្ទាត់ ជាមួយផ្ទៃដីជាក់ស្តែង។
សៀវភៅស្នាដៃ
សៀវភៅជាស្នាដៃរបស់លោក ស៊ាន ប៉េងសែ អំពីបញ្ហាព្រំដែនកម្ពុជា ក៏បានចងក្រងមួយចំនួន មានជាភាសាខ្មែរ និងភាសាបារាំង ពាក់ព័ន្ធនឹងសន្ធិសញ្ញាមិនប្រក្រតីនានា ជាមួយប្រទេសវៀតណាម។ សន្ធិសញ្ញាទាំងនោះ រួមមានសន្ធិសញ្ញា ឆ្នាំ១៩៧៩, ១៩៨២, ១៩៨៣ និងឆ្នាំ១៩៨៥ ដែលរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ពេលនោះ ជារដ្ឋាភិបាលមិនទាន់ស្របច្បាប់ ហើយមិនទាន់ទទួលស្គាល់ដោយអង្គការសហប្រជាជាតិ (អ.ស.ប = UN) ព្រោះជារដ្ឋាភិបាល ដែលលើកបន្តុបដោយក្រុមយោធាវៀតណាម។ ភាគីវៀតណាមកាលនោះ បានតម្រូវឲ្យកម្ពុជា ចុះសន្ធិសញ្ញាព្រំដែនគោក និងព្រំដែនទឹក ទាំងខុសច្បាប់។ ដោយសារសន្ធិសញ្ញាទាំងនោះ ជាសន្ធិសញ្ញាខុសច្បាប់ ម្ល៉ោះហើយនៅចុងឆ្នាំ ២០០៥ ទើបរដ្ឋាភិបាល លោក ហ៊ុន សែន បានធ្វើសន្ធិសញ្ញាថ្មីមួយទៀត ដែលមានឈ្មោះថា សន្ធិសញ្ញាបំពេញបន្ថែម ជាសន្ធិសញ្ញាមួយ ដើម្បីឧបកិច្ចឲ្យសន្ធិសញ្ញាខុសច្បាប់ទាំងឡាយ រវាងកម្ពុជា និងវៀតណាម ឲ្យក្លាយជាសន្ធិសញ្ញាស្របច្បាប់។ លុះដល់ចុងឆ្នាំ ២០១៩ រដ្ឋាភិបាល លោក ហ៊ុន សែន បានចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាបំពេញបន្ថែមថ្មីមួយទៀត ដ៏ចម្រូងចម្រាស ជាមួយវៀតណាម ដោយបំពេញខ្លឹមសារទៅលើសន្ធិសញ្ញា ឆ្នាំ២០០៥ និងឆ្នាំ១៩៨៥។
ក្នុងសៀវភៅព្រំដែនរបស់លោក ស៊ាន ប៉េងសែ នៃគណៈកម្មាធិការព្រំដែនកម្ពុជា បានសរសេរថា ដោយសារសន្ធិសញ្ញានោះហើយ បានធ្វើឲ្យកម្ពុជាបាត់ព្រំដែនគោក ប្រហែលពី ៤០០០ ទៅ ៦០០០ គីឡូម៉ែត្រការ៉េថែមទៀត ទៅខាងវៀតណាម។
តាមរយៈកិច្ចព្រមព្រៀងដែនទឹកប្រវត្តិសាស្ត្រ ថ្ងៃទី០៧ កក្កដា ១៩៨២ ដែលធ្វើឲ្យកម្ពុជា បាត់បង់ព្រំដែនទឹក ប្រមាណ ៣៥.០០០ គ.ម.ក្រឡា (ឬ ៣៥ ពាន់គីឡូម៉ែត្រការ៉េ) រួមបញ្ចូលទាំងកោះត្រល់ ទំហំជាង ៥០០ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ គឺមានទំហំប៉ុនប្រទេសសិង្ហបុរី និងបាត់បង់កោះក្រចកសេះ ដែលបារាំង ហៅថា កោះ ប៉ូឡូប៉ង់ហ្សង់ ដែលមានទំហំប្រហែល ៦ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ លោក ស៊ាន ប៉េងសែ និងអង្គការរបស់លោក តវ៉ាទាមទារឲ្យលើកយកបញ្ហាព្រំដែននេះ ទៅដោះស្រាយតាមយន្តការអន្តរជាតិ។
ទស្សនៈចំពោះស្នាដៃលោក ស៊ាន ប៉េងសែ
បណ្ឌិតច្បាប់អន្តរជាតិ លោក ឌី ការ៉េត បច្ចុប្បន្នជាប្រធានគណៈកម្មាធិការព្រំដែនកម្ពុជា នៅប្រទេសបារាំង ដែលបន្តការងារពីលោក ស៊ាន ប៉េងសែ ធ្លាប់បានរំលឹកពីស្នាដៃរបស់លោក ប៉េងសែ តាមបណ្តាញផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានថា លោក ប៉េងសែ ជាអ្នកជំនាញការយ៉ាងសំខាន់បំផុត អំពីរឿងផែនទី ទាំងផែនទីដីគោក និងផែនទីសមុទ្រ ដែលខ្លួនគាត់ បានរៀបចំធ្វើសឹងតែម្នាក់ឯង ដោយមានការចូលរួមខ្លះ ពីអ្នកឯកទេសមកពីប្រទេសបារាំង។ មានការចូលរួមអំពីមន្ត្រីធំៗ និងរដ្ឋមន្ត្រី នៃរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាដែរ ប៉ុន្តែគាត់រៀបចំខ្លួនឯងច្រើនណាស់កាលនោះ។
ចំណែកលោក ម៉ែន ណាត ប្រធានក្រុមប្រឹក្សាឃ្លាំមើលកម្ពុជា នៅប្រទេសន័រវែស ដែលជាអ្នកធ្វើកិច្ចការព្រំដែន និងឃ្លាំមើលសង្គម ធ្លាប់បានប្រាប់វិទ្យុអាស៊ីសេរីថា លោក ស៊ាន ប៉េងសែ គឺជាអ្នកជំនាញគូសផែនទីខ្មែរ និងជាធនធានមនុស្សរបស់ពលរដ្ឋខ្មែរដ៏ល្អម្នាក់ ដែលបានចំណាយពេលស្ទើរតែពាក់កណ្ដាលជីវិត ដើម្បីបុព្វហេតុការពារបូរណភាពទឹកដីខ្មែរ និងការផ្ដួចផ្ដើមគំនិត ក្នុងការតវ៉ាករណី «កោះត្រល់ និង ចង្កោមកោះក្រចកសេះ» ពីប្រទេសវៀតណាម ដោយផ្អែកលើមូលដ្ឋានច្បាប់ជាតិ និងអន្តរជាតិ ទោះបីរបបដឹកនាំរបស់លោក ហ៊ុន សែន មិនខ្វល់ខ្វាយអំពីការបាត់បង់ទឹកដី និងចង្កោមកោះត្រល់ ទៅប្រទេសជិតខាង យ៉ាងណាក៏ដោយ។
លោក ម៉ែន ណាត បន្ថែមថា វីរភាព និងកិច្ចប្រឹងប្រែងរបស់លោក ស៊ាន ប៉េងសែ ព្រមទាំងសមាជិកនៃគណៈកម្មាធិការព្រំដែនកម្ពុជា បានផ្ដល់ឯកសារស្រាវជ្រាវផ្លូវច្បាប់ផង និងលើកទឹកចិត្ត ដល់យុវជនខ្មែរ ដល់ពលរដ្ឋខ្មែរ ឲ្យចេះចូលរួមការពារបូរណភាពទឹកដីខ្មែរ និងឲ្យចេះស្រឡាញ់ប្រទេសជាតិ។
លោក រ៉ុង ឈុន អតីតសមាជិកគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប) ដែលសព្វថ្ងៃជាប្រធានសហភាពសហជីពកម្ពុជា និងជាតំណាងក្រុមប្រឹក្សាឃ្លាំមើលកម្ពុជា ធ្លាប់បានរំលឹកពីវីរភាពលោក ស៊ាន ប៉េងសែ ថាគឺជាធនធានដ៏កម្រមួយរូបរបស់កម្ពុជា។
លោកបន្តថាលោក ប៉េងសែ បានលះបង់កម្លាំងកាយចិត្តជាច្រើន ដើម្បីចងក្រងជាសៀវភៅ និងឯកសារផ្សេងៗ ដែលនិយាយអំពីព្រំដែនទឹក និងព្រំដែនគោក ហើយតែងដាស់តឿនប្រាប់ពលរដ្ឋខ្មែរ ឲ្យមានកាតព្វកិច្ចការពារជាតិ និងជាតិសាសន៍របស់ខ្លួន។
ដោយឡែកលោក ផៃ ស៊ីផាន អនុរដ្ឋមន្រ្តី និងជាអ្នកនាំពាក្យនៃ ទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រី របស់រដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន ក៏ធ្លាប់សរសើរថា លោក ស៊ាន ប៉េងសែ ជាធនធានដ៏ល្អមួយរូបរបស់កម្ពុជាដែរ បើទោះបីជាលោក ប៉េងសែ មានសកម្មភាពអវិជ្ជមាន ជាមួយរដ្ឋាភិបាលក្តី។
ក្រុមបញ្ញវន្តខ្មែរ ដែលធ្វើកិច្ចការព្រំដែន ខិតខំបន្តស្នាដៃលោក ស៊ាន ប៉េងសែ រួមទាំងប្រមែប្រមូលឯកសារនានាបន្ថែម ដើម្បីចងក្រងផង និងផ្សព្វផ្សាយផង ជាការបន្តដាស់តឿនដល់រដ្ឋាភិបាលខ្មែរ ឲ្យងាកទៅរកការដោះស្រាយបញ្ហាបូរណភាពទឹកដី តាមយន្តការអន្តរជាតិ ដែលមានកិច្ចព្រមព្រៀទីក្រុងប៉ារីស ឆ្នាំ១៩៩១ ជាមូលដ្ឋានរឹងមាំ និងតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ ដែលធានាបាននូវយុត្តិធម៌សម្រាប់កម្ពុជា៕
.