មុននឹងសិក្សាលំអិតទៅលើបាតុភូតភ្នំភ្លើង រញ្ជួយដី រលកយក្សស៊ូណាមិ (Tsunami) និង ព្យុះសង្ឃរា ចូរលោកអ្នកស្វែងយល់ថា ភពផែនដី ដែលលោកអ្នកកំពុងរស់នៅ អាចនាំមកនូវហាន័យកាន់តែខ្ពស់ទៅៗ បើសិនក្រុមមនុស្ស និង ក្រុមមេដឹកនាំនានា បន្តបណ្តោយឲ្យមានការបំផ្លាញធនធានធម្មជាតិ ដូចជា ការបំផ្លាញព្រៃឈើ ការជីកយករ៉ែគ្រប់ប្រភេទ នៅក្រោមដី ហួសកំណត់ និង ការចាក់លុបបឹងបួរ ស្ទឹង ឬអូរធម្មជាតិ ជាដើម) ឲ្យកាន់តែហិនហោច នៅជុំវិញពិភពលោក នោះប្រៀបបាននឹងការចូលរួមបំផ្លាញខ្លួនឯងបន្តិចម្តងៗ ដោយមិនដឹងខ្លួន។
ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ និង ការឡើងម្តៅ នៅទូទាំងពិភពលោក ក៏កំពុងតែគំរាមកំហែង ឲ្យមានការរលាយទឹកកក នៅមហាសមុទ្រទឹកកក តំបន់ប៉ូលខាងត្បូង និង ប៉ូលខាងជើង ដែលនឹងធ្វើឲ្យទឹកសមុទ្រ កើនកម្ពស់ បង្កការលិចលង់ទីក្រុងមួយចំនួន នៅឆ្នាំ ២០៥០ (ដូចជា ក្រុងហូរជីមិញ របស់វៀតណាម, ទីក្រុងហុងកុង, ទីក្រុងបាងកក ជាដើម។ល។) បើសិនក្រុមមេដឹកនាំ នៅតែមិននាំគ្នា ការពារ និងស្រោចស្រង់ធម្មជាតិ។ ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុនេះ បានរួមចំណែកបង្កឲ្យមាន «ជំងឺចម្លែកៗ» ជាច្រើនអន្លើ យាយីដល់មនុស្សនា នៅជុំវិញពិភពលោក ក្នុងប៉ុន្មានទសវត្សរ៍ចុងក្រោយមកនេះ។ នេះគឺជាដាស់តឿនរបស់ក្រុមអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រ ទៅកាន់ក្រុមមេដឹកនាំនានា នៅជុំវិញពិភពលោក ត្រូវថែរក្សាការពារភពផែនដី ដើម្បីជាទីជម្រកដ៏ល្អ សម្រាប់មនុស្សជាតិ រាប់លានឆ្នាំទៅមុខទៀត។
ខាងក្រោមនេះ គឺជាស្វែងយល់អំពីបាតុភូតភ្នំភ្លើង (To study volcano situation)៖
បាតុភូតភ្នំភ្លើង តាមភាសាបច្ចេកទេសហៅថា ជាបាតុភូត ស្ថិតនៅទីតាំងដែលបន្ទះ តិចតូនិច (Tectonic) ឬបន្ទះសម្បកផែនដី ជួបប្រសព្វគ្នា។ នៅពេលដែលវាជួបគ្នា វានឹងរុញច្រានឲ្យច្របល់គ្នា បង្កើតបានជារន្ធមួយ រួចធ្វើចលនារុញឡើង ទៅកាន់សំបកផែនដី ជាពិសេស «ស្រទាប់ស្តើង» ហើយនៅពេលណាដែលវាធ្វើចលនាសកម្មខ្លាំង វាបណ្ដាលឱ្យមានការផ្ទុះចេញមកក្រៅ មានរយៈកម្ពស់រហូតដល់ ៣០ គីឡូម៉ែត្រ ពីផ្ទៃដី ក៏មាន។
ផ្លាកតិចតូនិច ឬបន្ទះតិចតូនិច (Tectonic Plate) នៃខ្សែក្រវាត់ភ្នំភ្លើង គឺជាផ្ទាំងស្រទាប់ដី មានទំហំរាប់ម៉ឺនគីឡូម៉ែត្រការ៉េ ដែលលាតសន្ធឹងលើទឹកដី នៃប្រទេសជាច្រើន ក្នុងពិភពលោក។ ផ្លាកតិចតូនិចទាំងនេះ ជាស្រទាប់ក្រៅបង្អស់ របស់ផែនដី ឬ សំបកដែនដី។ នៅពេលដែល ផ្លាកតិចតូនិច ២ ឬច្រើន កកិតប៉ះគ្នា ពេលនោះវាធ្វើសកម្មភាពរញ្ជួយដី និង បន្ទុះភ្នំភ្លើង កើតឡើង។ នៅពេលមានបាតុភូតទាំងនេះកើតឡើង ក៏នាំឲ្យមានព្យុះ ភ្លៀងយ៉ាងគំហុកផងដែរ។
ភ្នំភ្លើងនេះ កើតចេញពី ស្រទាប់ម៉ាក់ម៉ា (Magma) មានកម្តៅរាប់ពាន់អង្សា នៅហ៊ុំព័ទ្ធស្នូលផែនដី ដែលធ្វើចលនាពុះកញ្ជ្រោល ហើយនៅក្រោយពេលផ្ទុះភ្នំភ្លើង វាក៏ក្លាយទៅជាកំអែលភ្នំភ្លើង។
ផេះផង់នៃការផ្ទុះភ្នំភ្លើង ដែលគ្របដណ្តប់ ទៅលើបរិយាកាស វាមានសារធាតុគីមីជាច្រើន ដែលជាប្រភេទឧស្ម័ន ដូចជា ចំហាយទឹក «អ៊ីដ្រូហ្សែន», កាបូនឌីអុកស៊ីត «ឧស្ម័នកាបូនិច», ស្ពាន់ធ័រឌីអុកស៊ីត «ស្ពាប់ធ័រ», ហ៊ីដ្រូសែនក្លរ៉ាយដ៍ «សារធាតុ ក្ល័រ», ហ៊ីដ្រូសែនហ្លរ៉ាយដ៍ ជាដើម។ល។
បើតាមកាសែតថ្មីៗ បានចុះផ្សាយអំពី «អ្វីជាខ្សែក្រវាត់ភ្នំភ្លើង?» កាលពីថ្ងៃទី ១៤ ខែមករា ឆ្នាំ ២០២០ ដែលពាក់ព័ន្ធទៅនឹងការព្រមាន នូវលទ្ធភាពដែលអាចនាំទៅផ្ទុះភ្នំភ្លើង ជាយថាហេតុ។
ក្រុមអ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត ហៅតំបន់សកម្មភាពភ្នំភ្លើង និង រញ្ជួយដី ថា «ខ្សែក្រវ៉ាត់ភ្នំភ្លើង» ឬភាសាអង់គ្លេសហៅថា «The Ring of Fire»។ តំបន់ខ្សែក្រវាត់នេះ មានប្រវែងប្រមាណ ៤០០០០ គីឡូម៉ែត្រ និងផ្ទុកចំនួន ៤៥០ ភ្នំភ្លើង។
បើនិយាយអំពី «រលកយក្សស៊ូណាមិ» ដែលមនុស្សភាគច្រើន បានដឹង គឺជាលទ្ធផលនៃការរញ្ជួយដី នៅបាតសមុទ្រ។ កម្លាំងរញ្ជួយ «ផ្លាកតិចតូនិច» ទាំងនោះ វាបញ្ជេញពេលកកិត ដ៏មានទំហំធំមហិមា រហូតដល់អាចរុញទឹកសមុទ្រ រាប់លានតោន ឲ្យមកមានវត្តមាន នៅលើដីគោក ដែលមានកម្ពស់ទឹករលក អាចឡើងដល់ ២០ ម៉ែត្រ ឬខ្ពស់ជាងនេះ។
ខ្សែក្រវ៉ាត់ភ្នំភ្លើង គឺជាចន្លោះ ឬ ពំនុះចែក រវាងផ្លាករបស់សមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក និង ផ្លាករបស់ទ្វីបដទៃៗទៀត ដូចជា ទ្វីបអាស៊ី ទ្វីបអាមេរីកខាងជើង និង ទ្វីបអាមេរីកខាងត្បូងជាដើម។
ក្រុមប្រទេស ដែលនៅតាមបណ្តោយតំបន់ខ្សែក្រវាត់ភ្នំភ្លើង ដូចជា ឥណ្ឌូណេស៊ី តៃវ៉ាន់ ជប៉ុន តំបន់ឆ្នេរខាងលិចសហរដ្ឋអាមេរិក និង ស៊ីលី ជាដើម គឺជួបប្រទះញឹកញាប់ នូវគ្រោះរញ្ជូយដី និង បន្ទុះភ្នំភ្លើង៕
(អត្ថបទស្រាវជ្រាវដោយលោក ម៉ែន ណាត /Text by MR Mèn Nath, to study the nature & science)
.